بدون تردید، افعال خارق‏ العاده‏ اى وجود دارد که یا ما آن را خود دیده‏ ایم، یا به حد زیادى براى ما نقل شده که به آن یقین پیدا کرده‏ ایم. برخى از اینها مستند، به اسباب عادى است که از چشم حسّى ما خارج است؛ مانند کسى که دارویى به بدن خود مالیده، داخل آتش مى‏ شود و نمى‏ سوزد. اما بعضى از آنها مستند به هیچ سببى از اسباب طبیعى و عادى نیست؛ مانند خبر دادن از غیب، ایجاد محبت و یا دشمنى، بیمار کردن، شفا بخشیدن و برخى کارهایى که مرتاض‏ها نیز انجام مى‏ دهند. اما این گونه کارها - با اختلافى که در نوع آنها هست - مستند به قوّت اراده و شدت ایمان به تأثیر «اراده» است؛ چرا که اراده، تابع علم و ایمان قلبى است و توجه ایمان آدمى به تأثیر اراده هر چه بیشتر باشد، اراده هم مؤثرتر مى‏شود. شدت قوت اراده هم متوقف بر انجام دادن اعمالى است که هر دین و مذهبى، بر اساس نگرش خویش به پیروان خود دستور مى‏ دهد. گفتنى است انجام دادن یک سلسله اعمال خاص توسط مرتاض، نَفْس را از علل و اسباب خارجى، مأیوس ساخته به طورى که مستقل و بدون استمداد از اسباب طبیعى، مى‏تواند کارى انجام دهد. به هر روى، اثر ریاضت این است که براى نفس، حالتى حاصل مى‏شود که مى‏فهمد، مى‏تواند مطلوب را انجام دهد؛ یعنى، هنگامى که ریاضت به طور کامل انجام گرفت، نفس طورى مى ‏شود که اگر مطلوب را اراده کند، حاصل مى‏شود. مثل اینکه روح را براى کودکى در آینه احضار نماید، یا مدت زمان مدیدى، گرسنه باشد، یا روى آب راه رود و ...در این باب نگا: المیزان، ج‏1، صص 365 - 363 و ج‏6، صص 272 - 275..
در اینجا تذکر چند مطلب بایسته است:
1. این مطالب واقعیت دارد.
2. خداوند بر اساس مکانیسمى که در نفس آدمى قرار داده است، او را توانا نموده که بر اثر اعمالى، به لایه ‏هایى از نیروى نفس خویش دست یازد. و این یکى از سنت‏هاى الهى است که هر فعالیتى، نتیجه خاص خودش را داشته باشد.
3. نظر دین به این اعمال - که گاهى تحت عنوان عرفان عملى و سلوک عرفانى مطرح مى‏شود - یک نظر استقلالى نیست؛ بلکه نظر آلى و طریقى است؛ زیرا معلوم است که ذائقه دین، راضى به این نیست که مردم به امرى سرگرم باشند که ربطى به معرفت خداوند متعال و عبادت او ندارد. دینى که مى‏گوید: «إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ»؛ آل عمران (3)، آیه 19. (در نظر خدا، دین عبارت است از تسلیم) چطور ممکن است راضى شود مردم عبادت و معرفت خداوند را کنار گذاشته و تنها به ریاضت نفس - آن هم براى رسیدن به یک سلسله نتایج غیر عبادى و خدایى - بپردازند؟ متأسفانه برخى با این عمل، دین را از مجراى اصلى خویش دور ساخته و عرفان دینى را به مثابه دکه‏ اى براى جمع کردن مرید و اشتغال به یک سلسله اعمال تبدیل کرده‏ اند.