حقیقت توبه، پشیمانی از گناه گذشته و عزم و تصمیم برعدم ارتکاب آن در آینده است.
اگر این حالت برای کسی پیش آمد، این نشانه توبه واقعی است و پذیرفته شدن توبه واقعی حتمی می باشد. لیکن خیلی مهم است که انسان استغفار و طلب بخشش از خداوند نیز بکند.
در مورد توبه از خودارضایی گفتنی است: توبه از خودارضایی چیزی جز پشیمان شدن و ترک گناه و استغفار نیست، بنابراین از این جهت نگرانی خاصی وجود ندارد.
در هر صورت اگر توبه کرده اید و مسیر خود را تغییر دهید و دیگر مرتکب این عمل نشوید خداوند وعده مغفرت داده و تردیدی وجود ندارد که توبه شما پذیرفته می شود. گفتنی است هر گناهی قابل توبه است و خداوند خود فرموده است : ان الله یغفر الذنوب جمیعا ; خداوند همه گناهان را می آمرزد و بلکه فرموده ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین. خداوند توبه و تطهیر کنندگان را دوست دارد.
در برخى موارد مانند غیبت و تهمت طلب رضایت از غیبت شونده نیز در صورت امکان لازم است، ولى در مورد گناهانى همچون زنا و...، پشیمانى واقعی، تصمیم بر عدم تکرار و طلب مغفرت از خداوند براى توبه کافى است.
شرایط پذیرش توبه:
ابو حامد غزالى در کتاب احیاء چنین مى‏گوید : اگر معنى قبول را فهمیده باشى شک نخواهى داشت که هر توبه صحیحى پذیرفته و مقبول است. کسانى که به نور بصیرت مى‏بینند، و از انوار قرآن مدد مى‏گیرند، مى‏دانند که هر قلب سلیمى مقبول خدا و در آخرت در جوار او بهره‏مند از نعمت اوست، و آمادگى دارد که با چشم خود به وجه اللّه بنگرد. و مى‏دانند که قلب در اصل، سلیم آفریده شده است زیرا هر نوزادى با فطرت خدا پرستى آفریده مى‏شود امّا آن سلامت توسط کدورتى که گرد و غبار گناهان بر آن ایجاد مى‏کنند از دست مى‏رود . و مى‏دانند که آتش ندامت این کدورت و غبار را از بین مى‏برد و نور حسنه ظلمت سیئة را از بین می برد .
ظلمت معاصى طاقت مقابله با نور حسنات را ندارد، همچنان که ظلمت شب در مقابل نور روز، و همچنانکه کدورت چرک در مقابل سفیدى صابون .
همانطور که اگر انسان با لباسى که در تن دارد دست به کارهاى پست بزند لباسش کثیف مى‏شود، و چون آن را با آب گرم و صابون بشوید پاکیزه مى‏شود، بکار بردن قلب در شهوات، آن را کثیف مى‏کند و چون آن را با آب اشک و آتش ندامت بشوید پاکیزه و طاهر خواهد شد، و هر قلبى پاکیزه و طاهر شد مقبول است، مگر آن که چرک، چنان در طول زمان متراکم شود که در متن لباس نفوذ کند. که در این صورت صابون قادر به دفع و ازاله آن نیست. گناهان نیز این چنینند که چون بر قلب متراکم شوند، و لایه‏اى از پلیدى تشکیل دهند، دیگر راه بازگشت و توبه وجود ندارد .
گاهى انسان با زبان مى‏گوید توبه کردم ولى به لباسشویى مى‏ماند که با زبان بگوید لباس را شستم و وارد عمل نشود، همانطور که این کلام لباس را تمیز نمى‏کند و نمى‏تواند صفت موجود در آن را عوض کند، مگر ضد آن صفت را در آن ایجاد نماید، آن کلام هم باعث سفیدى قلب نمى‏شود.
قرآن مجید مى‏فرماید: «و هُو الّذِى یقْبل التّوبه عن عِبادِه» او کسی است که توبه را از بندگان خود می پذیرد.(42: 25).
و مى‏فرماید: «غافِرِ الذّنْبِ وَ قابِلِ التَّوبِ» خدای متعال بخشنده گناهان و توبه پذیر است(40: 3).
امام باقر علیه السلام به محمد بن مسلم چنین مى‏فرماید: وقتى که مؤمن توبه مى‏کند، گناهان قبل از توبه‏اش بخشیده مى‏شود، پس او باید براى بعد از توبه عمل کند. ولى آگاه باشید بخدا قسم این مزیت فقط براى اهل ایمان است .
راوى مى‏گوید: عرض کردم اگر بعد از توبه و استغفار گناه کرد و آنگاه دوباره توبه نمود چه؟ فرمود: آیا گمان مى‏کنى اگر بنده مؤمن از گناه خود پشیمان شود و استغفار و توبه کند خدا توبه‏اش را نمى‏پذیرد؟ عرض کردم: او چندین بار این کار را کرده، گناه مى‏کند سپس توبه و استغفار مى‏نماید .
فرمود: هر گاه بنده با توبه و استغفار برگردد خدا با مغفرت و بخشش بر مى‏گردد، خدا بخشنده و مهربان است، توبه را مى‏پذیرد، و سیئات را مى‏بخشد .
امام صادق علیه السلام فرمود: گاهى انسان گناهى مى‏کند و خدا به خاطر آن گناه او را به بهشت مى‏برد .
عرض شد: آیا خدا به خاطر گناه او را به بهشت مى‏برد؟
بله او گناهى مى‏کند ولى همیشه از آن گناه بیمناک، و بر نفس خود غضبناک است، خدا هم او را مى‏بخشد و داخل بهشت مى‏کند . البته باید دانست توبه براى کسانى نیست که تمام عمر بدى مى‏کنند تا زمانى که یکى از آنها را مرگ فرا مى‏گیرد، در آن حال مى‏گوید: الان توبه کردم (نساء، آیه 18).
برای مطالعه بیشتر ر.ک منابع اخلاقی:
-گناه شناسی/ محسن قرائتی.
-گناهان کبیره/ شهید دستغیب.
- شهید دستغیب، قیامت و قرآن (تفسیر سوره طور).
- مقالات, استاد محمد شجاعی.
- ترجمه جامع السعادات، مرحوم نراقی.
- ترجمه الاخلاق، مرحوم شبر.
- نقطه های آغاز در اخلاق، مهدوی کنی.