در میان نمازهای مستحبی نماز شب جایگاه خاصی دارد و تاکید فراوانی که در ایات قران و احادیث به ان شده است به مراتب بیش از نمازهای مستحبی دیگر است. به همین جهت اولیاء خدا ان را حتما بجا اورده و به تهجد و عبادت نیمه شب می پرداختند تا انجا که خداوند نماز شب را بر بنده محبوبش حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی (ص) واجب ساخته و چنین فرمان داده است (و برخی از شب را بیدار باش و به تهجد بپرداز که نماز شب نافله خاص توست )(سوره اسراء ایه 79)

? نماز شب در آیات
وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَه?ً لَکَ عَسی‏ أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً (سوره اسراء ایه 79)
و پاسی از شب را (از خواب برخیز، و) قرآن (و نماز) بخوان! این یک وظیفه اضافی برای توست امید است پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برانگیزد!
کانُوا قَلیلاً مِنَ اللَّیْلِ ما یَهْجَعُونَ وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ (سوره ذاریات ایه 17 و 18)
آنها کمی از شب را می‏خوابیدند، و در سحرگاهان استغفار می‏کردند
تَتَجافی‏ جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ (سوره سجده ایه 16)
پهلوهایشان از بسترها در دل شب دور می‏شود (و بپا می‏خیزند و رو به درگاه خدا می آورند) و پروردگار خود را با بیم و امید می‏خوانند، و از آنچه به آنان روزی داده‏ایم انفاق می‏کنند!
یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ - قُمِ اللَّیْلَ إِلاَّ قَلیلاً - نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلیلاً - َوْ زِدْ عَلَیْهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتیلاً(سوره مزمل ایات 1-4)
ای جامه به خود پیچیده! شب را، جز کمی، بپاخیز! نیمی از شب را، یا کمی از آن کم کن، یا بر نصف آن بیفزا، و قرآن را با دقّت و تأمّل بخوان
وَ الَّذینَ یَبیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَ قِیاماً ( سوره زمر ایه 64)
کسانی که شبانگاه برای پروردگارشان سجده و قیام می‏کنند
لَیْسُوا سَواءً مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ أُمَّه?ٌ قائِمَه?ٌ یَتْلُونَ آیاتِ اللَّهِ آناءَ اللَّیْلِ وَ هُمْ یَسْجُدُونَ ( سوره ال عمران ایه 113)
همه یکسان نیستند از اهل کتاب، جمعیّتی هستند که (به حق و ایمان) قیام می‏کنند و پیوسته در اوقات شب، آیات خدا را می‏خوانند در حالی که سجده می‏نمایند
وَ مِنَ اللَّیْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَ سَبِّحْهُ لَیْلاً طَویلاً ( سوره انسان ایه 26)
و در شبانگاه برای او سجده کن، و مقداری طولانی از شب، او را تسبیح گوی!
أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّیْلِ ساجِداً وَ قائِماً یَحْذَرُ الْآخِرَه?َ وَ یَرْجُوا رَحْمَه?َ رَبِّهِ قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ ( سوره زمر ایه 9 )
(آیا چنین کسی با ارزش است) یا کسی که در ساعات شب به عبادت مشغول است و در حال سجده و قیام، از عذاب آخرت می‏ترسد و به رحمت پروردگارش امیدوار است؟! بگو: «آیا کسانی که می‏دانند با کسانی که نمی‏دانند یکسانند؟! تنها خردمندان متذکّر می‏شوند!»
إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ أَدْنی‏ مِنْ ثُلُثَیِ اللَّیْلِ وَ نِصْفَهُ وَ ثُلُثَهُ وَ طائِفَه?ٌ مِنَ الَّذینَ مَعَکَ وَ اللَّهُ یُقَدِّرُ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتابَ عَلَیْکُمْ فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ عَلِمَ أَنْ سَیَکُونُ مِنْکُمْ مَرْضی‏ وَ آخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی الْأَرْضِ یَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ آخَرُونَ یُقاتِلُونَ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ وَ أَقیمُوا الصَّلاه?َ وَ آتُوا الزَّکاه?َ وَ أَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَیْراً وَ أَعْظَمَ أَجْراً وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیمٌ (سوره مزمل ایه 20)
پروردگارت می‏داند که تو و گروهی از آنها که با تو هستند نزدیک دو سوم از شب یا نصف یا ثلث آن را به پا می‏خیزند خداوند شب و روز را اندازه‏گیری می‏کند او می‏داند که شما نمی‏توانید مقدار آن را (به دقّت) اندازه‏گیری کنید (برای عبادت کردن)، پس شما را بخشید اکنون آنچه برای شما میسّر است قرآن بخوانید او می‏داند بزودی گروهی از شما بیمار می‏شوند، و گروهی دیگر برای به دست آوردن فضل الهی (و کسب روزی) به سفر می‏روند، و گروهی دیگر در راه خدا جهاد می‏کنند (و از تلاوت قرآن بازمی‏مانند)، پس به اندازه‏ای که برای شما ممکن است از آن تلاوت کنید و نماز را بر پا دارید و زکات بپردازید و به خدا «قرض الحسنه» دهید [در راه او انفاق نمایید] و (بدانید) آنچه را از کارهای نیک برای خود از پیش می‏فرستید نزد خدا به بهترین وجه و بزرگترین پاداش خواهید یافت و از خدا آمرزش بطلبید که خداوند آمرزنده و مهربان است!

? نماز شب درکلام معصوم
حضرت پیامبر(ص) فرمودند : نماز شب چراغی است در تاریکی شب
نیز فرمودند :بهتریت شما کسانی هستند که خوش گفتارند و گرسنگان را سیر می کنند و در شب ،در ان هنگام که مردم در خوابند، نماز می خوانند .
امام صادق (ع) فرمودند : نماز شب چراغ خانه قبر و حجابی در میان انسان و اتش دوزخ و گذرنامه صراط و کلید بهشت است
امام حسن عسگری فرمودند :رسیدن به لقای خداوند سفری است که تنها مرکب راهوار آن نماز شب است.

? آثار نماز شب در دنیا
1)ارامش بدن
2)سلامتی بدن
3)خوش اخلاقی
4)ریزش گناهان
5)خوشبو شدن
6)عصبانیت شیطان
7)رفع گرفتاریها
8)رفع خشم خداوند
9)عاقبت به خیری
10) رفع غم و اندوه
11) طولانی شدن عمر
12) نورانیت قبر
13) نورانیت منزل
14) کسب نور دائم
15) زیبائی صورت
16) نورانیت و سفیدی صورت
17) به اجابت رسیدن دعا
18) نورانیت چشم
19) بازداشتن انسان از گناه
20) نجات از بلاهای طبیعی

? آثار نماز شب پس از مرگ و در اخرت
1) نورانیت قبر
2) مانع فشار قبر
3) آسایش در قیامت
4) نجات از عذای قبر
5) نجات از وحشت قبر
6) زینت ادمی در قیامت
7) سبب ورود در بهشت
8) دفع حرارت اتش قیامت
9) عبور سریع از پل صراط
10) چراغ انسان در تاریکی قبر
11) شفاعت نماز گزار در قیامت
12) خروج از قبر با صورت نورانی

? کیفیت خواندن نماز شب
نماز شب یازده رکعت است. پنج تا دورکعتی مانند نماز صبح و یک نماز یک رکعتی به نیت نماز وتر. به این ترتیب که ابتدا چهار تا دو رکعتی به نیّت نماز شب و دو رکعت دیگر به نیّت نماز شفع و بعد یک رکعت نماز وتر خوانده می‏شود.
در نماز وتر بعد از حمد، سه مرتبه سوره توحید و یک مرتبه سوره فلق و یک مرتبه سوره ناس را می‏خوانی و بعد دست به قنوت بر می‏داری و چهل مؤمن را دعا می‏کنی، به صورت اللهم اغفر لامام خمینی، اللهم اغفر ل... و بعد هفتاد مرتبه استغفر الله ربی و اتوب الیه می‏گویی وو سپس هفت مرتبه :هذا مقام العائذ بک من النّار در پایان سیصد مرتبه العفو العفو العفو... میگویی، آن گاه به رکوع می‏روی و سجده و تشهد و سلام نماز را به جا می‏آوری. مستحب است در نماز شب گریه و تضرع و زاری و توبه و اظهار کوچکی در مقابل پروردگار کند.
پس از پایان نماز انسان می تواند هر چه بخواهد دعا کند و به سجده رود و بگوید سبوح قدوس ربُّ الملائکه و الروح

? وقت نماز شب
وقت نماز شب از نیمه شب تا قبل از طلوع فجر صادق است هنگام سحر از سایر مواقع بهتر است و تمامی ثلث اخر شب سحر محسوب شده و هر چه به اذان صبح نزدیکتر باشد فضیلت بیشتری دارد .
کسی که میترسد خواب بماند و یا به هر دلیلی نمی تواند بیدار شود می تواند نماز شب را ثیش از نیمه شب و در اخر شب بخواند
اگر شخصی نماز شب را بین الطلوعین (یعنی بعد از اذان صبح و قبل از طلوع افتاب) بخواند بهتر است که نیت اداء یا قضا نکند بلکه نیت قربه الی الله داشته باشد
اگر نماز شب قضا شود می توان ان را در روز بجا اورد
لازم نیست حتما یازده رکعت را یکجا و یکجا بجا اورد بلکه می تواند ان را در دو یا سه نوبت بخواند
نکته : برای نماز شب می توان به نماز شفع و وتر اکتفت کرد بلکه به هر دلیل امکان بجا اوردن تمام نماز شب وجود نداشته باشد می توان به رکعاتی از ان اکتفا کرد و حتی می توان تنها نماز وتر را بجا اورد

? موانع نماز شب
خیلی از افراد دوست دارند که نماز شب بخوانند، ولی توفیق پیدا نمی منند؛ چون دنبال علّت آن نمی روند خیلی افراد از نماز شب محروم می شوند، ولی علّتش را نمی دانند.
اگر کسی دوست دارد که نماز شب بخواند باید مواردی که باعث محروم شدن از نماز شب می شود برطرف کند. بعضی فقط دوست دارند برای نماز شب بلند شوند، ولی اصلاً فکر موانع نیستند، آن کسانی که اهل نماز شب هستند، هم عاشق نماز شب هستند، هم فکر موانع هستند، و مقدّمات نماز شب را رعایت می کنند، و مسائلی را که مانع نماز شب می شود، بر طرف می کنند.
در این پست، چند نمونه از مواردی که مانع نماز شب می شود، بیان می کنیم:
1) گناه
کسی که در طول روز دنبال گناه برود، روحش را با گناه آلوده کند با اعضای بدنش دست به گناه بزند، یا با چشمش یا با زبانش و غیره، گناه اثرش را بر انسان می گذارد و روح انسان را می میراند.
امام صادق علیه السلام می فرماید:
شخصی که به عصیان روی می آورد، از خواندن نماز شب محروم می شود و البته اثر کار بد در انسان، از اثر کارد تیز بر روی گوشت سریعتر است. (1)
در حدیث دیگر آمده: « مردی به خدمت امیرالمؤمنین علیه السلام آمد و گفت: ای امیر مؤنان! من از نماز شب محروم شدم، علی علیه السلام فرمود: تو مردی هستس که گناهانت تو را به بند کشیده است. (2)
وقتی انسان گرفتار گناه شد، حتماً از نماز شب محروم می شود.
2) دروغ
دومین چیزی که مانع نماز شب می شود، دروغ گفتن است. امام صادق علیه السلام می فرماید: چه بسا مردی به وسیله گفتن دروغی از انجام فیض و اقامه نماز شب محروم ماند. (3)
3) زیاد خوابیدن در شب
خوابیدن یکی از نعمتهای الهی است که به انسان داده شده است؛ خصوصاً شب برای استراحت و خوابیدن قرار داده شده، همان طور که ارزش خواب در روز بیشتر است، عبادت و شب زنده داری در شب از روز با ارزشتر است، شب را انسان تقسیم کند مقداری از آن برای عبادت و مقداری از آن برای استراحت قرار بدهد، اگر همه ی شب را بخوابد زیان کرده، و به روح خود ضربه زده است.
رسول خدا صلی الله علیه و آله آفات زیاد خوابیدن را چنین بیان می کند:
مادر سلیمان بن داود علیه السلام به سلیمان می گفت: فرزندم! از زیاد خوابیدن در شب بپرهیز، همانا زیاد خوابیدن در شب، باعث تهیدستی و فقر در روز قیامت می شود.
انسان بایدشب را زود بخوابد، تا برای نماز شب بلند شود اگر بنا باشد مقدار زیادی همان طور بیدار بماند، بعد بخوابد، از توفیق نماز شب خواندن محروم می شود. هیچ چیز را فدای نماز شب نکنید.
4) بهانه ی غلبه ی خواب
کسی که به بهانه ی غلبه ی خواب نماز شب را ترک می کند؛ این عذر او مردود است.
چرا هنگام نماز شب، خواب غلبه می کند؟ ولی اگر تا صبح پای فیلم بنشیند، با همدیگر صحبتهای دنیائی کنند، تا صبح مطالعه کند، از ترس دزد نخوابد و یا از اول شب به شب نشینی و بیهودگی و یا مشغول غیبت شود، خواب به سراغش نمی آید.
5) پرخوری
وقت را تلف کردن و معده را تا به حلقوم از خوردنی پر نمودن، و سپس در بستر نرم و مکان راحتی به خواب رفتن، انسان را از توفق نماز شب باز می دارد. پر خوری سبب بخار معده و سستی می شود و نتیجه ی آن خواب زیاد است که آفتهای زیادی دارد در حدیثی حضرت علی علیه السلام می فرماید: « از پرخوری دوری کنید که موجب قساوت قلب، در نماز و سبب تباهی بدن است.»
6) عجب
گاه می شود که انسان خود را برای بیدار شدن مهیا می کند و از آنچه باعث خواب می شود، پرهیز می کند و به آنچه که در اخبار برای بیدار شدن رسیده، متوسل می شود، ولی باز هم خواب می ماند، که این لطفی از جانب خداوند متعال نسبت به بنده در سیاست امر او می باشد؛ چرا که این امر، بدین خاطر است که وی را از عجب محافظت کند: یا این که به خاطر تأسّف شدید او برای از دست رفتن تهجّد و نماز شب، اجر بیشتری به او عنایت فرماید: ولی آنچه که از اخبار استفاده می شود، این امر خیلی اندک و یک دو شب نخواهد بود.
7) بهانه ی تحصیل علم و مطالعه
مرحوم شیخ علامه انصاری، در جواب کسی که از او سوال نمود: «آیا نماز شب افضل است یا مطالعه و تحصیل علم؟ » چه نیکو جواب گفته است. وی خطاب به او گفته بود: بلی. شیخ گفته بود: به جای دو بار قلیان کشیدن، نماز شب را بخوان.
این جوابی متین و محکم است، مثل آن هم امروز فراوان به چشم می خورد.
چطور می شود که بین دو عمل که هر دو مستحب است. به بهانه ی کمی وقت یکی را می خواهی انتخاب کنی، در حالی که در جای دیگر وقت را به کاری که حرام و یا مکروه و یا لااقل مباح است صرف می کنی. باید دانست که مؤمن در راه تحصیل علم، نماز شب را از مطالعه کارسازتر می بیند، چرا که تهجّد و شب زنده داری و دعا و ثنا از اسباب تحصیل علم است.
1.گنجینه آداب اسلامی، محمد رضا آشتیانی، ص 515 به نقل از غررالحکم، ص 420.
2.همان، بحار الانوار، ج87، ص146
3.همان، ص146