بسم الله الرّحمن الرّحیم
شرح مختصری بر عباراتی از دعای 43 صحیفه سجّادیّه :

اِذَا نَظَرَ اِلَی الهِلاَلِ : از دعاهای شرط چهارم کلمه ی توحید آقا جان حضرت امام زین العابدین علی بن الحسین علیهما السّلام هنگامی که به هلال ماه نو می نگریستند :
اَیُّهُا الخَلقُ المُطیعُ الدَّائِبُ السَّریعُ المُتَرَدِّدُ فِی مَنَازِلِ التَّقدِیرِ المُتَصَرِّفُ فِی فَلَکِ التَّدبِیرِ ...
فرمایشات امام سجّاد علیه السّلام در هنگام رؤیت هلال ماه در شب اوّل هر ماه قمری که در نهایت فصاحت و بلاغت، هلال ماه را مورد خطاب قرار می دهند، بیان گر این نکته ی عرشی است که انسان کامل صاحب عصمت که خلیفه الله فی العالم می باشد، در عباراتی فصیح و عرفانی در خطاب خود به هلال ماه نو که به ظاهر صامت است، و با تمام عظمت، منزلت و ابّهت خود به عنوان یکی از اجزاء نظام هستی که، در تحت تدبیر حقیقت مطلق عالم می باشد، چه الفاظ و عباراتی را در قالب دعا پیاده می نمایند.
لفظ اَیُّهَا که در ادبیات عرب برای خطاب به مخاطب (مذکّر؛ انسان، حیوان، نبات و جماد) استفاده می شود، در موقعی به کار می رود که مخاطب یا مخاطبان حاضر باشند و برای ما به گونه ای جا افتاده است که این مخاطب حتماً باید انسان و در نزدیکی ما بوده باشد.
امّا امام سیّد السّاجدین علیه السّلام هلال ماه نو را، این گونه و با لفظ اَیُّهَا مورد خطاب قرار می دهند : اَیُّهُا الخَلقُ المُطیعُ ... .
این نشان گر مراتبی از مراتب و مقامی از مقامات انسان کامل و عارف بالله است که به جایی می رسد که می تواند به اذن الله در مادّه ی کائنات تصرّف نماید. به جایی می رسد که به عنوان خلیفه الله و امام اهل عالم همه ی اجزاء نظام هستی، تحت فرمان و تصرّف او قرار می گیرند و مطیع اوامر و نواهی او می شوند.

البتّه انسان های کامل صاحب عصمت علیهم السّلام هر چه مدارج و معارج و مَقامات و مُقامات آن ها بیش تر شده و بالاتر می روند، با این که قدرت تصرّف آنان در عالم هم به اذن الله فزونی می یابد، ادب مع الله را سپر و وقایه ی خود قرار می دهند و دست تصرّف خود در اجزاء نظام هستی را به کار نمی برند مگر به اذن الله که این بزرگواران علیهم السّلام این دست تصرّف را برای خود حجاب می دانند و برای این که مقام عندیّت و حضور و مراقبت خود را در نزد حق متعال حفظ نمایند، ادب به کار برده و تا اذن الله نباشد، با وجود قدرت داشتن بر انجام هر کار، کاری انجام نمی دهند.
چرا که عبدالله، عندالله است و عبد جز با اجازه و اذن مولایش کاری نمی کند. امام امیرالمؤمنین علی وصی علیه السّلام در مناجات مسجد کوفه می فرمایند : مَولاَیَ یَا مَولاَیَ اَنتَ المَولی وَ اَنَا العَبد ... .
امام علی بن الحسین علیهما السّلام در دعای خویش در هنگام رؤیت هلال اوّل ماه خطاب به هلال ماه عباراتی را در غایت شیوایی و زیبایی بیان می دارند و ابتدا با مخاطب قرار دادن ماه، با اوصافی او را تمجید می نمایند.
امام علیه السّلام می فرمایند : اَیُّهُا الخَلقُ المُطیعُ الدَّائِبُ السَّریعُ المُتَرَدِّدُ فِی مَنَازِلِ التَّقدِیرِ المُتَصَرِّفُ فِی فَلَکِ التَّدبِیرِ ... .
به واقع کلمه کلمه ی این دعا و همه ی فرمایشات معصومین علیهم السّلام به ویژه ادعیه ی آنها، رموز و اسرار فراوانی دارد که باید در نزد استادی اصیل و کُتَل طی کرده آموخته شود.
در بیان کلمه ی اَیُّهَا در ابتدای این دعا شاید بتوان گفت از بطون معانی آن، این باشد که چون امام علیه السّلام خلیفه ی خداوند در نظام هستی است، از جایگاه نماینده ی خداوند، دیگر ارکان و اجزاء عالم را مورد خطاب قرار می دهند.
بیان کلمه ی خَلقُ پس از اَیُّهَا، شاید اشاره ای است به این نکته که همه ی اجزای عالم در هر جایگاه و مقام و منزلتی که باشند، چه از نظر ظاهر، کبیر و ثقیل باشند چه صغیر و قلیل و چه از نظر ارزش وجودی در درجات صعودی باشند چه در درکات نزولی، همه و همه خلق و آفریده شده ی خداوند متعال می باشند.
بیان کلمه مُطِیع، و پس از آن عباراتی در توضیح و تبیین کلمه ی مُطِیع، اشاره به این دارد که ماه و دیگر اجزای نظام هستی مانند خورشید، ستارگان، آسمان ها، زمین، کوه ها، دریاها، سیّارات، کرات، منظومه ها، کهکشان ها و در کل، همه ی اجزاء عالم به عنوان مخلوقات خداوند، سر تعظیم و فرمان برداری در پیش گاه عظمت حقیقت مطلق عالم فرود آورده اند امّا در دو طایفه ی انس و جن کسانی هستند که مطیع اوامر و نواهی خداوند متعال نمی باشند.
به فرموده ی حضرت علاّمه حسن زاده ی آملی حفظه الله در الهی نامه شان :
الهی از روی آفتاب و ماه و ستارگان شرمنده ام از انس و جان شرمنده ام حتّی از روی شیطان شرمنده ام که همه در کار خود استوارند و این سست عهد ناپایدار.
همه ی مخلوقات عالم از رحمت رحمانیّه ی حق متعال بهره مند هستند امّا همگان از رحمت رحیمیّه ی خداوند، مستفیض نمی باشند.
الدَّائِبُ السَّرِیع، شاید اشاره به این نکته است که ماه هم همانند دیگر اجزاء عالم در تحت فرمان حقیقت مطلق نظام هستی، دائماً و سریعاً در حرکت و تحرّک است و لحظه ای از اجرای فرمان و امر خداوند استنکاف ندارد.
ماه با سرعتی معیّن و حساب شده به دور زمین حرکت می کند و زمین هم با سرعتی معیّن و حساب شده به دور خود می گردد که از چرخش زمین به دور خود، یک شبانه روز که 24 ساعت است، پدید می آید و از چرخش ماه و زمین با سرعتی معیّن، مشخّص و حساب شده به دور خورشید، یک سال پدید می آید. البتّه میان روزها و ساعت های سال شمسی و سال قمری تفاوت وجود دارد که این مقدار تفاوت بر اساس مطلب مندرج در کتاب شریف دروس معرفه الوقت و القبله از حضرت علاّمه حسن زاده ی آملی حفظه الله ، ص 513 و 514 به مقدار زیر است :
هر سال شمسی : 365 روز و 5 ساعت و 48 دقیقه و 46 ثانیه و 6 ثالثه و 10 رابعه می باشد .
هر سال قمری : 354 روز و 8 ساعت و 48 دقیقه و 36 ثانیه و 37 ثالثه و 55 رابعه و 12 خامسه می باشد .
تفاوت این دو : 10 روز و 21 ساعت ... و 9 ثانیه و 28 ثالثه و 14 رابعه و 48 خامسه می باشد .
پس زمین هم مانند ماه، دم به دم، دائماً و سریعاً در امتثال از فرمان الهی در حرکت و تحرّک است و لحظه ای از اجرای فرمان حق متعال استنکاف و تخلّف ندارد. پس شاید بتوان عبارت امام سجّاد علیه السّلام را که در مورد ماه فرمودند : اَیُّهُا الخَلقُ المُطیعُ الدَّائِبُ السَّریعُ را در مورد زمین هم به کار برد. راقم بیچاره ی این سطور با فهم ناچیز و کم خود، می گوید شاید ... ؛ امّا امام معصوم علیه السّلام می داند که در مورد خطاب به هر یک از اجزاء عالم، چه عبارات و الفاظی را به کار ببرد که وفق بین عبارت و کار آن جزء عالم حاصل شود و موافقت و توافق صحیحی به وجود آید.
آقا جان امام سجّاد علیه السّلام در ادامه می فرمایند :
سُبحَانَهُ مَا اَعجَبَ مَا دَبَّرَ فِی اَمرِکَ وَ اَلطَفَ مَا صَنَعَ فِی شَأنِکَ جَعَلَکَ مِفتَاحَ شَهرٍ حَادِثٍ لاَِمرٍ حَادِثٍ ... ؛ منزّه و پاک اوست، چه تدبیر شگفت انگیزی که در کار تو کرده و چه هنر ظریفی که در آفرینش تو به کار برده است که تو را کلید گشایش ماهی نو برای کاری نو ساخته است.
آقا جان علیه السّلام می فرمایند : جَعَلَکَ مِفتَاحَ شَهرٍ حَادِثٍ لاَِمرٍ حَادِثٍ ، این در بیان جای گاه مخصوص ماه است که با عبارتی فصیح و بلیغ به عنوان کلید گشایش ماهی نو و تازه جعل شده است.

هر یک از ماه های قمری و آداب و اعمال مخصوصه ی هر ماه و هر روز در ماه های قمری، مراحل و مراتبی است برای خود سازی و استکمال در مسیر سیر استکمالی از نقص به کمال که این ماه ها با خصوصیات و ویژگی های خاصّ خود و با آداب و اعمال ویژه ی خود، معدّ و کمک کار نفس ناطقه ی انسانی در سیر استکمالی از نقص به کمال می باشند.
امام سجّاد علیه السّلام خطاب به هلال ماه می فرمایند : جَعَلَکَ ، قرار داد تو را ( خداوند متعال) مِفتَاحَ ، کلید ( و باز کننده ی) ماهی نو برای کاری نو.
در طول یک ماه قمری، شخص در مسیر خود سازی و استکمال خود، آداب و اعمال مخصوصه ی آن ماه را با توجّه و خلوص انجام داده و اثرات آن را در نفس خود مشاهده می کند و نیاز و تشنگی نسبت به علوم و معارف و حقائق و لطائف بالاتر را در خود احساس می کند. آداب و اعمال و دستورالعمل های اخلاقی و عرفانی هر ماه، به گونه ای وارد شده است که با خصوصیات و ویژگی های آن ماه قمری وفق و تناسب دارد.
ادراک و فهم مناسبت موجود بین اجزاء عالم کار هر کسی نیست و انسان های کامل صاحب عصمت علیهم السّلام که معلَّم به تعلیم الهی هستند، به اذن الله آن را می دانند و دیگران از ادراک آن عاجزند.

سیراب شدن نفس از انجام آداب و اعمال و دستورالعمل های هر ماه با توجّه خالصانه و عبادت عاشقانه از روی شوق و درد و نیاز، نفس را به سوی آداب و اعمال و دستورات سنگین تر و بالاتر می کشاند و لذا تشنگی و ظرفیت نفس ناطقه برای پذیرش و انجام آن ها بیش تر می شود.
لذا عارف حقیقی و اصیل، در پایان هر ماه، منتظر و آماده ی رؤیت هلال ماه بعدی است که وارد آن ماه شود و نفس ناطقه ی خود را با انجام آداب و اعمال و دستورات نو و جدید و سنگین تر صیقل داده و نفس را مؤدّب به آداب الهی، عرشی و انسانی نماید.
این جاست که امام زین العابدین و سیّد السّاجدین علیه السّلام خطاب به هلال ماه نو می فرمایند : جَعَلَکَ مِفتَاحَ شَهرٍ حَادِثٍ لاَِمرٍ حَادِثٍ .
امام علی بن الحسین علیهما السّلام به عنوان شرط چهارم کلمه ی لا إله إلاّ الله، در ادامه، نکته ای عرشی و الهی را در تعلیم توحید بیان می فرمایند : فَأَسألُ اللهَ رَبِّی وَ رَبَّکَ وَ خَالِقِی وَ خَالِقَکَ ... .
آقا جان بعد از بیان عباراتی در خطاب به هلال ماه که او را با اوصافی تمجید نمودند و ماه را به خاطر انجام اوامر الهی تحسین فرمودند، در ادامه، قبل از بیان درخواست خود از خداوند متعال، برای رعایت اصول ادبیاتی و فصاحت و بلاغت کلام و رعایت ادب با مخاطب خود و برای چرخش و عوض کردن صحیح و مؤدّبانه میدان خطاب و گفتگو که از لسان امام معصوم که خلیفه ی خداوند در عالم است و خود نیز مخلوقی از مخلوقات خداوند می باشد، و چون تا این جا مخاطب ایشان، هلال ماه بود و بعد از این مخاطب ایشان، حقیقت مطلق و بی زوال نظام هستی و ربّ و پروردگار خود امام و هلال ماه خواهد بود، لذا برای رعایت ادب مع الله در منادات خود، که از مخاطبه با مخلوقی می خواهد به مخاطبه با خالق خود برود و از نزد جزئی از اجزاء عالم به سوی صاحب عالم برود، نقاطی مشترک در میان خود و ماه را بیان می دارند تا از این مسیر و گذرگاه منادات، وارد میدان وسیع، ظریف و لطیف مناجات با حق متعال شوند.
آقا می فرمایند : فَاَسألُ اللهَ ، پس از خدا می خواهم، اللهَ رَبِّی وَ رَبَّکَ وَ خَالِقِی وَ خَالِقَکَ وَ ... ، خدایی که پروردگار من و پروردگار تو است و آفریننده ی من و آفریننده ی تو است و ... .
ادب مع الله در منادات و مناجات با خداوند متعال، را فقط و فقط می توان از لسان انبیاء و ائمّه ی اطهار علیهم السّلام آموخت که هر نقص و بدی را به خود نسبت می دهند و هر کمال و خوبی را به خداوند . قرآن عزیز و عظیم هم که به ترین و کامل ترین کتاب و دستورالعمل زندگی کردن و خود سازی است در تعلیم ادب مع الله می فرماید : مَّا أَصَابَکَ مِنْ حَسَنَهٍ فَمِنَ اللّهِ وَ مَا أَصَابَکَ مِن سَیِّئَهٍ فَمِن نَّفْسِکَ ... ( سوره نساء ، آیه 79 ) ؛ هر چه از خوبی ها به تو می ‏رسد از جانب خداست و آن چه از بدی به تو می ‏رسد از خود توست ... .
امام علی بن الحسین علیهما السّلام پس از بیان این عبارات و مقدّمات، نکته ای بسیار الهی و عرشی را برای تزکیه و تعلیم به ما بیان می دارند که برای ما در درخواست ها و حاجت ها بسیار کار ساز است و آن ذکر شریف صلوات بر محمّد و آل محمّد صلّی الله علیه و آله و سلّم است.
فَاَسألُ اللهَ ... اَن یُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ... آقا جان، محور و مسیر درخواست از خداوند را منحصراً مشخّص فرمودند و به ما می آموزند که هر چه از خدا می خواهید باید از مسیر و آبشخور پیغمبر و آل پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم بخواهید که ایشان وسائط فیض الهی بر شما می باشند.
امام سجّاد علیه السّلام نمی فرمایند : اُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ؛ هر چند این عبارت و درود هم درست است امّا از آن جا که صلوات و درود هر شخص به اندازه ی خود آن شخص است، از طرفی آقا جان هم که معصوم اند، لذا برای تعلیم نکته ای عرشی و کار ساز به ما، از خداوند می خواهند که بر محمّد و آل او صلوات و درود بفرستد چرا که صلوات و درود خدا به اندازه ی خود خدا است .
لذا می فرمایند : اَن یُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ . پس از این دعای استدعایی از محضر حق متعال، امام علیه السّلام حاجت ها و درخواست های خود را مطرح می فرمایند ... .
در پایان هم می فرمایند : وَ صَلَّی اللهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ .
درود و صلواتی که از جانب خداوند بر پیغمبر و آل پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم باشد، به اندازه ی خود خداست و بدون شک و تردید پذیرفته شده و مستجاب است.
لذا از لطف و کرم و رحمت و بزرگواری خداوند این چنین بر می آید که دعاهایی که میان دو دعای پذیرفته شده و مستجاب قرار دارند را هم بپذیرد و به اجابت برساند.
وقتی ما از خداوند می خواهیم که بر آقا جان و آل او درود بفرستد و خدا هم در قرآن فرموده که خدا و ملائکه بر پیغمبر درود می فرستند و شما هم بر ایشان درود و سلام بفرستید و در جای دیگر در قرآن می فرماید که خدا بر آل یاسین سلام می فرستد و با توجّه به تفاسیر موجود و از جمع میان این دو آیه و روایت مأثوره در این باب به دست می آید که صلوات و سلام خدا و ملائکه بر پیغمبر و آل پیغمبر است، مطمئناً دعاها و حاجات میان این دو صلوات ابتدایی و پایانی هم پذیرفته می شود.
پس امام زین العابدین علیه السّلام به ما می فرمایند که صلوات بفرستید و دعاها و حاجت های خود را بخواهید و به دنبال آن نیز صلوات بفرستید.
حال در این که ما صلوات می فرستیم و دعاها و حاجات خود را می خواهیم و در پایان هم صلوات می فرستیم، پس چرا بعضی از دعاهای ما مستجاب نمی شود، مطالب و نکاتی وجود دارد که باید این مطالب و نکات و علّت های عدم استجابت بعضی دعاها را در فرمایشات معصومین علیهم السّلام و کتب و فرمایشات علمای حقیقی و اصیل مکتب حقّه ی تشیّع جستجو نمود.