خوش بینی و عدم سوء ظن و نداشتن آرزوهای بیهوده

... اوّلین پلّه ای که انسان را در مسیر خود سازی قرار می دهد، خوش بینی است. از همین اکنون خود را بسنجیم اگر بد بینی داریم تصمیم بگیریم در اوّلین پلّه ی خود سازی قدم برداریم و خوش بین باشیم. هر کجا دیدیم سوء ظن پیدا کرده ایم، خلاف آن را در نظر بگیریم.

روایت شریفی از امام صادق علیه السّلام است که می فرماید: «ضَع اَمرَ اَخِیکَ عَلیَ اَحسَنِه»(وسائل الشّیعه،ج12،ص302) ؛ امر برادرت را حمل بر احسن آن کن. امام «عَلیَ اَحسَنِه» فرمودند و «عَلَی حَسَنِه» نفرمود. نکته ای در این بیان امام است که به عرض شما می رسانم. به عنوان مثال اگر شخصی جواب سلام شما را نداد، شما می توانید این جواب ندادن او را سه گونه تفشیر کنید :
1- این که به صورت منفی تفسیر کنید و بگویید او با من کینه کرده و نمی خواهد جواب مرا بگوید.
2- با خود بگوییم او حواسش نبوده که جواب مرا بدهد وگرنه جواب مرا می داد، که این حمل امر برادر «عَلیَ حَسَنِه» است.
3- این که با خود بگوییم او نه تنها حواسش نبوده بلکه چون در فکر کارگشایی دیگران بوده جواب مرا نداده. این حمل امر برادر «عَلیَ اَحسَنِه» است. امام فرمود: امر برادرتان را بر نیکوترینش حمل کنید.

حضرت آقا می فرمودند: یک بار که من از ایرا به اسک می آمدم در بین راه غزلی گفتم. شاید در بین راه پنجاه نفر از کنار آقا گذشته باشند و سلام کرده باشند امّا چون آقا در این عالم نبودند اصلاً متوجّه سلام کردن آن ها نشدند.

خوب حال شما بفرمایید آیا سوء ظن در این جا جائز است یا نه؟ ما باید سعی کنیم آن چه از دوست و همسایه و پدر و مادر و دیگر اطرافیان و حتّی دشمنان به ذهن مان می رسد، حمل بر درستی و صحت کنیم. آن گاه است که برکات و نعم زیادی بر ما نازل می شود.

برای این که قوّه ی خیال به منزله ی آیینه ای است که می تواند باطن عالم را نشان دهد. باید سوء ظن ها را که هم چون زنگاری بر روی این آیینه می نشیند بر طرف کرد و این آیینه را صیقلی داد تا ملکوت عالم در آن متمثّل شود و در شب، خواب های خوشی ببیند. لذا در خواب همان شخصی که از کنار او گذشت و جواب سلامش را نداد به بهترین وجه می بیند. امّا اگر نسبت به همان فرد بدگمانی و سوء ظن داشته باشد، در خواب جز مارها و عقرب ها و گرگ ها چیز دیگری نخواهد دید.

تمام خواب ها، صُوَر تمثّلات ملکات خیالاتی هستند که در نفس او جای گرفته اند.اکثر آن چه در خواب های مان از حیوانات وحشی می بینیم زیر سر سوء ظن است. اگر کسی سوء ظن را از ذهنش بر طرف کند، خواب دیدنش کم می شود و دیگر خواب پریشان نمی بیند. چه بسا از ان به بعد در شب حقایقی را به صورت خواب های خوشی به او نشان دهند. تا آن جا که خواب تور شکار او می شود و او با خواب به شکار عالم می رود. ...

بخش دیگر طهارت قوّه ی خیال، طهارت آن از پروراندن آرزوهای بیهوده است. «طهارت خیال از پروراندنش در میدان آمال و امانی» آمال به معنی آرزوها است.

می بینید شخص آرزو می کند که به جایی برسد تا بتواند از این راه انتقامش را از دیگری بگیرد و بلایی بر سرش بیاورد. یا این که آرزوی ساختن ساختمانی می کند و برای تحقّق خواسته اش، به حرام می افتد. اساس تمام این آرزوها کج است و انسان را به انحراف می کشاند. پدر و مادران را می بینید که آرزو می کنند عروسی کردن فرزندان شان را ببینند و بعد بمیرند. اتّفاقاً عروسی کردن آن ها را هم می بینند امّا هم چنان دل شان نا آرام است و دل شان می خواهد عروسی کردن نوه های شان را هم ببینند. معلوم می شود که قوّه ی خیال ایشان را به بازی گرفته است. چه کنیم که آرزوی بد نداشته باشیم و عمر بی خود نخواهیم؟

در این مورد امام سجّاد علیه السّلام در مناجات شان می فرمایند: «پروردگارا! اگر عمر من در راه اطاعت تو صرف می شود هر چه می توانی درازش کن تا به برکات نفس ناطقه ام افزوده شود. امّا اگر قرار است این جان من چراگاه شیطان شود از تو می خواهم زودتر جان مرا بگیری که بیش از این خود را بیچاره نکنم.

... نتیجه ی کلام این که ؛ 1- سوء ظن ها را برطرف کنیم و قوّه ی خیال را از هر چه نا مطلوب است پاک گردانیم. 2- از آرزوهای بیهوده و خلاف صرف نظر کنیم تا قوّه ی خیال تطهیر شود.

«والحمدلله ربّ العالمین»

(مجلس هفتم: کنترل کردن قوّه ی خیال از دوران کودکی)

برگرفته از کتاب شریف «شرح مراتب طهارت»؛ از رساله ی وحدت از دیدگاه عارف و حکیم حضرت علاّمه حسن زاده ی آملی حفظه الله/ شارح: استاد صمدی آملی حفظه الله / نشر رَوح و ریحان