علاّمه حسن زاده آملی حفظه الله می فرمایند :
به مجاز این سخن نمی گویم به حقیقت نگفته ای الله
باید کشیک نفس را خوب کشید و این فرمایش امام به حقّ ناطق کشّاف حقائق امام جعفر صادق علیه السّلام را حلقه ی گوش قرار داد که : القَلبُ حَرَمُ الله فَلاَ تُسکِن فِی حَرَمِ الله غَیرَالله، حداقل یک اربعین مواظب باشیم (گر کام تو برنیامد آنگه گله کن ) . ما انسان ازلی نیستیم ، ولی انسان ابدی هستیم ، دیگر « تا » و « إلی » ندارد. هستیم که هستیم؛ تا بی نهایت و بدانید که علم و عمل انسان ساز است و ما به سوی عمل مان می رویم در عین حالی که « انّا لله و انّا الیه راجعون ». از امام صادق علیه السّلام سؤال شد که ما کجا می رویم؟ فرمود : به سوی عمل خودمان. در این علوم اصل و میزان، منطق وحی است. امام فرمود: «حیوانات را می بینید، این حیوانات مثال اخلاق انسان هستند» .
چه فرمایش بزرگی است فرمود : اینها مثال اخلاق انسان اند . وقتی پرده برداشته شود معلوم می شود انسان چیست. « واذا الوحوش حشرت » یکی از معانی انسان است که بعضی جزء وحوش اند. اگر هم به ظاهر آیه اخذ کنیم و بگوییم حیوانات هم محشور می شوند، این گونه انسان ها جزء حیوانات هستند. انسان به آن خو گرفتار شده و با همان خو و صورت محشور می شوند. بین علم و عمل و جزاء عجیب وفق و وفاق است «جزاءً وفاقاً» .
«وفاق» مصدر باب مفاعله است. وافق، یوافق، موافقه و وفاقا؛ وفاق طرفینی است. بین علم و عمل و جزاء مناسبت و وفاق است. هرکسی مهمان سفره ی خودش هست. هرکسی زرع و زارع و مزرعه ی خودش است. ببینیم در مزرعه ی جان خود چه تخم هایی کاشته ایم.
تخم هایی که شهوتی نبود بَرِ او جز قیامتی نبود
صدو ده اشاره/اشاره 7 /ص 33
سدره المنتهی فی تفسیر قرآن المصطفی /ج 1 / ص