روابط امام على (ع) با خلفا

پس از رحلت جانسوز پیامبر اسلام (ص) در حالى که حضرت (ع) با تعدادى از خواص به تجهیز جنازه آن حضرت مشغول بودند، گروهى از انصار و مهاجران، در سقیفه بنى ساعده تجمع کرده و درباره زمامدار پس از پیامبر (ص) به گفتگو پرداختند. گروه مهاجر با تمسک به مسئله سبقت در اسلام و نزدیکى به پیامبر (ص)، خلافت را از آن خود دانسته و ابوبکر بن ابى قحافه را به عنوان خلیفه رسول اللّه(ص) انتخاب کردند.

مهاجران و انصار، که فرمان خدا و رسولش (ص) درباره ولایت و حکومت امام على (ع) (در غدیر خم) را نادیده گرفته بودند، در تحکیم پایه‏هاى حکومت خلیفه اوّل کوشیدند و همگان را به بیعت با وى ترغیب نمودند و مخالفان سقیفه بنى ساعده را با تهدید وادار به انقیاد و تسلیم کردند. در این میان، حضرت على (ع) و بزرگان بنى‏هاشم و برخى از صحابه پیامبر (ص) که یقین به رهبرى و ولایت امام على (ع) داشتند، از بیعت با ابوبکر امتناع کرده و با تحصن در خانه فاطمه زهرا (س) مخالفت خود را با خلافت ابوبکر اعلام نمودند؛ اما رفتار حکومت با آنان خشونت‏آمیز بود، به طورى که براى بیرون بردن حضرت على (ع) و طرفداران ولایت ایشان، درِ خانه فاطمه (س) را آتش زدند و به خانه‏اى که پیامبر (ص) بدون اجازه وارد آن نمى‏شد، هجوم آورده و با بى‏حرمتىِ تمام، حضرت على (ع) و یارانش را به مسجد برده و مجبور به بیعت ساختند. در این هجوم وحشیانه، حضرت فاطمه، دختر رسول خدا(ص) آسیب فراوانى دید و بر اثر آن، حملش سقط گردید.

حضرت على (ع) پس از تثبیت حکومت ابوبکر، چاره‏اى جز سکوت و کناره‏گیرى از سیاست ندید. به همین دلیل، حدود 25 سال، در عین راهنمایى و یارى رسانى به مسلمانان و خلفاى سه‏گانه، خانه‏نشینى را اختیار و با کرامت نفس، از گرفتن حق مسلّم خویش چشم‏پوشى کرد. خلفاى سه‏گانه (ابوبکر، عمر و عثمان) که امام على (ع) را آینه تمام نماى پیامبر (ص) دانسته و رقیب خویش مى‏پنداشتند، از گوشه‏گیرى و خانه‏نشینى آن حضرت استقبال کرده و او را با ترفندهاى گوناگون، از صحنه سیاست و حکومت خارج نمودند.

رویدادهاى مهم

1. تولد حضرت على(ع) در خانه خدا(کعبه)، در سیزده رجب سال سى‏ام عام‏الفیل.

2. درخواست حضرت محمد (ص) از عمویش، ابوطالب براى بردن فرزند کوچکش، على (ع) به خانه خویش، و تلاش آن حضرت و همسرش خدیجه کبرى براى تربیت و پرورش حضرت على (ع).

3. گرویدن همزمان خدیجه کبرى (س) و حضرت على (ع) به اسلام و پیامبر اکرم(ص)، در نخستین روزهاى بعثت.

4. همراهى حضرت على (ع) با پیامبر (ص) در غار حرا.

5. اقتداى خدیجه کبرى (س) و حضرت على (ع) به نماز پیامبر اسلام (ص) در مسجد الحرام.

6. محاصره خاندان عبدالمطلب در شعب ابى‏طالب، به مدت سه سال، به جرم پشتیبانى از حضرت محمد (ص).

7. درگذشت ابوطالب، پدر حضرت على (ع) در مکه معظمه، پس از رهایى از محاصره در شعب ابى‏طالب، و اندوه پیامبر (ص) در وفات او.

8. خوابیدن على (ع) در بستر پیامبر اسلام (ص)، در لیلة المبیت.

9. دیدار على(ع) با پیامبراکرم(ص) در غار ثور(پنهان‏گاه پیامبر(ص) در شب هجرت).

10. دستور پیامبر(ص) به على(ع) در بازگرداندن امانت‏هاى مردم که نزد پیامبر(ص) بود، اداى دیون آن حضرت و آوردن خاندان پیامبر(ص) از مکه به مدینه (در ایّام هجرت).

11. ایجاد پیمان برادرى بین هر دو نفر از مسلمانان در سال اول هجرى و عقد اخوت میان پیامبر اسلام (ص) و على (ع) در مدینه.

12. ازدواج على (ع) با فاطمه زهرا (س)، دختر رسول خدا (ص)، در سال دوم هجرى در مدینه.

13. وقوع جنگ بدر میان مسلمانان و قریش، در سال دوم هجرى و رشادت‏هاى على (ع) و حمزه سیدالشهداء در این نبرد.

14. فداکارى‏هاى على (ع) در جنگ احد و محافظت از پیامبر اکرم (ص) در صحنه‏هاى خطیر این جنگ در شوال سال سوم هجرى.

15. وفات فاطمه بنت اسد، مادر على (ع) در مدینه، در سال چهارم هجرى.

16. وقوع جنگ بنى مصطلق میان مسلمانان و مشرکان طایفه بنى مصطلق و دلاورى‏هاى على (ع) براى پیروزى پیامبر (ص) در این نبرد، در شعبان سال پنجم هجرى.

17. محاصره مدینه توسط مشرکان قریش و طایفه‏هاى هم پیمان آنها و وقوع جنگ خندق (احزاب)، در شوال سال پنجم هجرى، و کشته شدن عمرو بن عبدود به دست على (ع) در این نبرد.

18. وقوع جنگ‏خیبر میان مسلمانان و یهودیان، در سال هفتم هجرى، و کشته شدن مرحب و برادرش حارث و تعدادى از دلاوران یهود به دست على (ع) و کندن درِ دژ قموص (از دژهاى هفت‏گانه خیبر) توسط آن حضرت و پیروزى مسلمانان.

19. مأموریت على (ع) از سوى پیامبر اکرم (ص) براى نبرد با مشرکان وادىِ‏یابس، در سال هشتم هجرى، و پیروزى تحسین برانگیز حضرت على (ع) در این نبرد (جنگ ذات السَلاسل).

20. اعطاى پرچم اسلام به على (ع) توسط پیامبر اکرم (ص)، در هنگام فتح مکه، در سال هشتم هجرى، و همراهى على (ع) با پیامبر اکرم (ص) در فرو ریختن بت‏ها و مجسمه‏ها از دیوار کعبه.

21. وقوع جنگ میان مسلمانان و دو قبیله هوازن و ثقیف در وادىِ حنین، پس از فتح مکه، در سال هشتم هجرى، و رشادت‏هاى على (ع) در این نبرد و کشته شدن چهل نفر از قهرمانان مشرک به دست آن حضرت.

22. وقوع جنگ تبوک میان مسلمانان و وابستگان حکومت روم، در سال نهم هجرى، و باقى ماندن على (ع) به دستور پیامبر اکرم (ص) در مدینه، در غیاب رسول خدا(ص).

23. نازل شدن سوره برائت، در سال نهم هجرى، و مأموریت على (ع) از سوى پیامبر اکرم (ص) براى ابلاغ این سوره به مردم مکه.

24. همراهىِ حضرت على (ع)، فاطمه زهرا (س)، امام حسن (ع) و امام حسین(ع) با پیامبر اکرم (ص)، در جریان مباهله نصاراى نجران، در سال دهم هجرى.

25. اعزام حضرت على(ع) به یمن از سوى پیامبر اکرم(ص) در سال دهم هجرى.

26. مسافرت پیامبر اکرم (ص) و خاندان او و مسلمانان به مکه معظمه، براى انجام فریضه حج، در سال دهم هجرى (معروف به حجّة الوداع)، و پیوستن على (ع) به آنان پس از مراجعت از یمن.

27. انتصاب على(ع) به ولایت و خلافت مسلمین به دست پیامبر(ص) در مکانى به نام «غدیرخم»، میان مکه و مدینه، در بازگشت از سفر حجّةالوداع، در سال دهم هجرى.

28. رحلت جانگداز پیامبر خدا(ص)، در 28 صفر سال یازدهم هجرى، و تغسیل، تکفین و تدفین بدن مطهر آن حضرت توسط حضرت على (ع) و طایفه بنى‏هاشم، در مدینه طیّبه.

29. نادیده گرفتن حق امام على(ع) از سوى مهاجران و انصار در گزینش خلیفه مسلمین، پس از رحلت پیامبر (ص).

30. امتناع امام على(ع)، فاطمه زهرا(س)، بنى هاشم و گروهى از صحابه سرشناس پیامبر اکرم(ص) با خلافت ابى بکر و اجتماع اعتراض‏آمیز آنان در خانه فاطمه(س).

31. هجوم مأموران خلیفه به دستور عمربن‏خطاب به خانه فاطمه (س) و سوزاندن درِ خانه و دستگیر نمودن معترضان و بردن آنان به مسجد براى بیعت اجبارى با ابوبکر.

32. مصدوم و مجروح شدن فاطمه زهرا (س)، همسر امام على (ع)، در هجوم مأموران خلیفه به خانه آن حضرت.

33. گرفتن باغ فدک از فاطمه زهرا (س) و على (ع) توسط زمامداران وقت و عدم اعتنا به اعتراض فاطمه زهرا (س).

34. اندوه شدید على (ع) در وفات مظلومانه فاطمه زهرا (س) پس از 45 روز بیمارى ممتد.

35. تلاش على(ع) در جمع‏آورىِ قرآن و تنظیم و تفسیر آن، در ایّام خانه‏نشینى آن حضرت.

36. یارى رسانى امام على (ع) به خلفاى وقت، در حل معضلات اجتماعى و مسائل شرعى.

37. حضور على (ع) در شوراى شش نفره‏اى که عمر بن خطاب براى تعیین خلیفه پس از خود برگزید.

38. محرومیت على (ع) براى بار سوم از رسیدن به خلافت اسلامى و واگذارىِ آن به عثمان بن عفان توسط اعضاى شوراى شش نفره منتخب عمر بن خطاب.

39. اعتراض برخى از صحابه و مسلمانان شهرها به رفتارهاى نارواى عمّال عثمان بن عفان و پشتیبانى حضرت على (ع) از خواسته‏هاى به حق آنان.

40. تحریک مردم از سوى عایشه، مبنى بر عزل عثمان بن عفان از خلافت و کشتن وى.

41. اعتراض گروهى مسلمانان علیه عثمان و کشته شدن او در این ماجرا،در سال 35 هجرى.

42. انتخاب على(ع) به‏خلافت اسلامى با اصرار صحابه پیامبر(ص) و مسلمانان انقلابى، در تاریخ جمعه 25 ذى حجّه سال‏35هجرى، پس از کشته شدن عثمان‏بن عفان.

43. عزل حاکمان نالایق ولایات و جایگزینى حاکمان جدید توسط امام على (ع).

44. درخواست واگذارىِ حکومت عراق و یمن از امام على (ع) توسط طلحة بن عبیداللّه و زبیر بن عوام و امتناع آن حضرت از انتصاب آن دو به حکومت.

45. تمرّد معاویةبن ابى سفیان از فرمان امام على(ع) و باقى ماندن او بر حکومت شام.

46. ناخشنودى عایشه، (همسر پیامبر اکرم (ص))، از انتخاب امام على (ع) به خلافت اسلامى.

47. عدم تحمل برخى شخصیت‏هاى مقیم مدینه از اعلام سیاست حکومتىِ امام على (ع) در اجراى عدالت اجتماعى.

48. پیوستن طلحة بن عبیداللّه و زبیر بن عوام، (از صحابه مشهور پیامبر (ص) و پیش‏کسوتان بیعت با امام على (ع))، و هواداران عثمان مقتول و ناراضیان حکومت امام على (ع) به عایشه و تجمع فتنه‏انگیز آنان در مکه.

49. اعلان جنگ علیه امام على (ع) توسط عایشه، طلحه، زبیر و برخى از سرشناسان حجاز، و حرکت آنان از مکه به سوى بصره.

50. اشغال بصره و عزل و شکنجه عثمان بن حنیف، عامل امام على (ع) در این شهر، توسط سپاهیان عایشه (اصحاب جمل).

51. پشتیبانى پنهانى ابو موسى اشعرى (فرماندار کوفه) از اصحاب جمل، و مخالفت با امام على (ع) در اعزام نیروى جنگى براى دفع آشوب اصحاب جمل.

52. اعلام بسیج عمومى براى پشتیبانى از خلافت اسلامى و دفع آشوب‏هاى اصحاب جمل و خونخواهان عثمان، توسط امام على (ع).

53. اعزام سپاهیان و هواداران امام على (ع) از شهرهاى مختلف اسلامى به حوالى بصره، براى مبارزه با اصحاب جمل.

54. فراخوانى زبیر به امر امام على(ع) و یادآورى سفارش‏هاى پیامبر (ص) به او، پیش از شعله‏ور شدن آتش جنگ جمل.

55. تأثر شدید زبیر از یادآورىِ خاطره‏ها و سفارش‏هاى پیامبر (ص) به او درباره على (ع)، و پشیمانى او از راه‏اندازى جنگ جمل، و کناره‏گیرى از سپاهیان.

56. کشته شدن زبیر در خارج از معرکه جنگ، به دست عمر بن جرموز، و تأثّر امام على (ع) از مرگ ذلّت‏بار وى.

57. نامه‏ها و خطبه‏هاى مکرر امام على (ع) به منظور ایجاد صلح و آرامش بین دو سپاه، و تلاش آن حضرت براى از بین بردن عصبیت‏هاى جاهلى و قومى، و عدم وقوع جنگ و خونریزى.

58. پاسخ منفى به امام على (ع) و اصرار بر خونخواهىِ عثمان و اعلام جنگ تمام عیار توسط اصحاب جمل علیه سپاهیان امام على (ع).

59. وقوع نبرد خونین جمل در بصره، در تاریخ جمادى الثانى سال 36 هجرى، و پیروزى سپاهیان امام على (ع) در این نبرد با دلاورى‏هاى آن حضرت و امام حسن، امام حسین، محمد حنفیه، مالک اشتر، عمار یاسر و حدود 20 هزار مرد جنگى.

60. بخشودگى و آزادسازىِ اسیران اصحاب جمل پس از جنگ، و بازگرداندن عایشه به مدینه به فرمان امام على(ع).

61. انتقال مقر خلافت اسلامى از سوى امام على (ع) به کوفه، در سال 36 هجرى، پس از پایان جنگ جمل.

62. پیوستن برخى از اسیران آزاد شده اصحاب جمل و خونخواهان عثمان به معاویة بن ابى سفیان در شام.

63. تبادل نامه‏ها و پیام‏ها میان امام على (ع) و معاویة بن ابى سفیان درباره خونخواهى از قاتلان عثمان، حکومت شام، شکاف در امّت اسلامى و غیره.

64. نبرد مالک اشتر نخعى (عامل امام على (ع) در نصیبین) با ضحاک بن قیس و عبدالرحمن بن خالد، فرماندهان سپاه معاویه و آزاد سازى حرّان، رقّه و جزیره به دست مالک اشتر.

65. اعلان جنگ معاویه (فرماندار شام) علیه امیرالمؤمنین على (ع) و اعزام نیروهاى جنگى از شام به عراق، در سال 36 هجرى، پس از خاتمه جنگ جمل.

66. خروج امام على(ع) از کوفه، براى مبارزه با سپاهیان معاویه، در شوال سال 36 هجرى.

67. تصرف نهر فرات به دست سپاهیان معاویه در صفین، پیش از ورود سپاهیان امام على (ع).

68. نبرد مالک اشتر نخعى، فرمانده سپاه امام على (ع)، با سپاهیان معاویه براى بازپس‏گیرىِ نهر فرات و پیروزى او در این جنگ.

69. آغاز نبرد صفین میان سپاهیان امام على (ع) و سپاهیان معاویه، از ذى حجّه سال 36 هجرى تا صفر سال 38 هجرى، به مدت یک سال و چند ماه.

70. شهادت عمار بن یاسر، اویس قرنى و چند تن از صحابه معروف پیامبر (ص) در نبرد صفین، به دست سپاهیان معاویه.

71. تهاجم عمومىِ سپاهیان امام على (ع) به سپاهیان معاویه، در یکى از شب‏ها (معروف به لیلة الهریر) و تلفات سنگین شامیان در این نبرد شبانه.

72. نیرنگ معاویه در لحظات حساس جنگ صفین به پیشنهاد عمرو بن عاص در بالا بردن قرآن بر سر نیزه‏ها توسط پانصد نفر از سپاهیان شام، و درخواست پایان جنگ و دعوت سپاهیان عراق به حکمیت قرآن.

73. فریب خوردن برخى از سرداران سپاه کوفه (مانند اشعث بن قیس و خالد بن معمر) در برابر دسیسه‏هاى عمرو بن عاص، و ایجاد اختلاف در میان سپاهیان امام على (ع) براى خاتمه جنگ.

74. فرمان مالک اشتر به سپاهیان خویش براى استمرار جنگ و نابودىِ سپاهیان شام و اعتنا نکردن به نیرنگ‏هاى عمرو بن عاص.

75. تجمع اعتراض‏آمیز فریب خوردگان نیرنگ‏هاى عمرو بن عاص، در سراپرده امام على (ع)، و اصرار و فشار بر آن حضرت براى بازگشت مالک اشتر و اعلام پایان جنگ بین دو سپاه.

76. اعلام آتش‏بس میان سپاهیان امام على (ع) و سپاهیان معاویه، و تعیین ابوموسى اشعرى و عمرو بن عاص از سوى دو سپاه براى حَکَمیت، در صفر سال 38 هجرى.

77. حماقت ابو موسى اشعرى در برابر نیرنگ‏هاى عمرو بن عاص، در مذاکرات دو جانبه، در دومة الجندل (یکى از شهرهاى آباد آن زمان عراق).

78. اعلام نتیجه مذاکرات دو جانبه حَکَمین، و فریب خوردن ابو موسى اشعرى از عمرو بن عاص و خیانت به امیرالمؤمنین على (ع).

79. پناهنده شدن ابو موسى اشعرى به مکه به دلیل خیانتش به امیر المؤمنین على(ع) در جریان حکمیت.

80. پایان نبرد صفین، در شعبان سال 38 هجرى، با کشته شدن 45 هزار (و به روایتى نود هزار) نفر از سپاهیان معاویه و 25 هزار نفر از سپاهیان امام على (ع).

81. اعتراض گروهى از لشکریان امام على (ع) به جریان حکمیت، و امتناع آنان از ورود به کوفه.

82. تجمع دوازده هزار نفر از معترضان (که بعدها به خوارج شهرت پیدا کردند) در حرورا (دهکده‏اى در دو میلى کوفه) و نخیله (پادگان نظامىِ کوفه)، و نسبت شرک دادن به ساحت مقدس امام على (ع) و پیروان او.

83. عدم سختگیرىِ امام على (ع) نسبت به گفتارها و رفتارهاى اعتراض‏آمیز خوارج در کوفه.

84. تلاش‏هاى امام على (ع) در ارسال پیام و سفیر نزد خوارج، براى هدایت و روشنگرىِ آنان.

85. مناظره حضورى امام على (ع) با سران و فریب خوردگان خوارج، براى هدایت آنان.

86. ایجاد فتنه و فساد و کشتار مؤمنان، توسط خوارج، در عراق.

87. آغاز نبرد میان سپاهیان وفادار به امام على (ع) و خوارج نهروان، در صفر سال 39 (و به گفته برخى از مورخان در سال 38) هجرى و پیروزىِ بزرگ امام على (ع) در این نبرد.

88. کشته شدن ده نفر از یاران امام على (ع) و زنده ماندن نه نفر از خوارج در نبرد نهروان.

89. سوء استفاده معاویه از اختلاف میان پیروان على (ع) و از جنگ نهروان، براى ایجاد ناامنى، کشتار و یغماگرى در شهرهاى اسلامىِ تحت حکومت امام على (ع).

90. اعزام ضحاک بن قیس توسط معاویه، به سرزمین عراق براى کشتار و ایجاد وحشت در میان مردم.

91. اعزام بُسر بن ارطاة از سوى معاویه به سرزمین حجاز و یمن، براى ایجاد ناامنى، وحشت، و کشتار بى‏رحمانه حدود سى هزار نفر از مسلمانان بى‏گناه، و تأثّر شدید امام على (ع) و اعزام دو هزار سپاهى به فرماندهى جاریة بن قدامه، براى مقابله با خونریزان شامى.

92. اعزام سفیان بن عوف، از سوى معاویه به شهرهاى هیت، انبار و مدائن، براى قتل و غارت و ایجاد ناامنى در میان مردم، و اظهار نگرانىِ امام على (ع) از سستى و بى‏تحرکى لشکریان خویش.

93. ایجاد اغتشاش و عصیانگرى در میان برخى از قبایل مصر، و سختى کار بر محمد بن ابى بکر، عامل امام على (ع).

94. اعزام مالک اشتر نخعى از سوى امام على (ع) به مصر، براى فرو نشاندن اغتشاشات داخلى و تهاجمات خارجىِ معاویه و لشکریان شامى.

95. شهادت مالک اشتر در قلزم، پیش از رسیدن به سرزمین مصر، به دست عوامل معاویه، در سال 38 هجرى.

96. یورش سپاهیان معاویه به فرماندهىِ عمرو بن عاص به مصر و نبرد شدید میان آنان و هواداران امام على (ع) به فرماندهىِ محمد بن ابى بکر، و کشته شدن محمد در این نبرد و استیلاى شامیان بر مصر.

97. خطبه‏هاى آتشین امام على (ع) براى تحریک کوفیان جهت مقابله با دسیسه‏ها و فتنه‏هاى شامیان.

98. اعلام بسیج عمومى توسط امام على (ع) و تجمع حدود چهل هزار نفر در پادگان کوفه، براى اعزام به جبهه‏هاى جنگ علیه شامیان.

99. تجمع برخى از بازمانگان خوارج در مکه و پیمان سه تن از آنان (به نام‏هاى عبدالرحمن بن ملجم مرادى، برک بن عبدالله تمیمى و عمرو بن بکر تمیمى) براى ترور امام على (ع)، معاویه و عمرو بن عاص.

100. پیش‏گویى امام على(ع) از مرگ زودهنگام خویش، در ماه رمضان سال 40 هجرى.

101. زخمى شدن امام على (ع) در محراب مسجد کوفه، در نوزدهم رمضان سال 40 هجرى، با ضربه شمشیر زهرآلودى که عبدالرحمن بن ملجم مرادى بر فرق آن حضرت فرود آورد.

102. بى‏نتیجه بودن تلاش‏هاى پزشکان براى معالجه زخم سر امام على (ع) و شهادت آن حضرت، در شب 21 رمضان سال 40 هجرى (در سن 63 سالگى).

103. به خاک سپردن شبانه بدن مطهر امام على (ع) در نیزارهاى بیرون شهر کوفه (که هم اکنون معروف به نجف اشرف است) توسط فرزندان و خواص آن حضرت، و پنهان نگه داشتن مرقد آن حضرت از سایران.

104. انتخاب امام حسن مجتبى (ع)، فرزند امام على (ع) به خلافت اسلامى و بیعت مردم کوفه با ایشان، در رمضان سال 40 هجرى.

1. بحار الأنوار، ج‏35، ص‏179، باب 3، ح 85؛ اهل البیت، ص 191؛ فی رحاب أئمة أهل البیت، ج‏1، ص 8.

2. شعراء (26) آیه 214.

3. فروغ ابدیت، ج‏1، ص‏259؛ فی رحاب أئمة أهل البیت، ج‏1، ص‏41.

4. بقره (2) آیه 207.

5. بحار الأنوار، ج‏20، ص‏215، باب‏17، ح‏2؛ فی رحاب أئمة أهل البیت، ج‏1، ص‏211.

6. مناقب آل أبى طالب، ج‏3، ص‏138؛ فی رحاب أئمة أهل البیت، ج‏1، ص‏218 (با اندکى تفاوت در عبارت).

7. مائده (5) آیه 71.

8. همان (5) آیه 67.

9. بحار الأنوار، ج‏21، ص 387، باب 36، ح 10؛ فی رحاب أئمة أهل البیت، ج‏1، ص 284.

10. بحار الأنوار، ج‏21، ص‏387، باب 36، ح 10؛ فی رحاب أئمة أهل البیت، ج‏1، ص 284.

11. بحار الأنوار، ج‏39، ص 211، باب 85، ح‏2؛ عیون اخبار الرّضا، ج‏1، ص 303.